Inloggen Geen profiel? Registreer hier.

“Digitale en fysieke wereld komen samen in gemeenten”

21/06/2022

 

Nathan Ducastel (VNG) over de Agenda Digitale Grondrechten en Ethiek

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) bracht voorjaar 2022 haar agenda Digitale Grondrechten en Ethiek uit. Nathan Ducastel, directeur VNG Realisatie vertelt meer over de context en de rol van gemeenten bij verantwoorde digitalisering: “Gemeenten zien de effecten van digitale excessen in de ‘echte’ wereld als eersten, en dat geeft een bijzondere verantwoordelijkheid en rol.”

Waarom deze agenda?

“Online zijn en leven is een onlosmakelijk deel van onze samenleving. Digitalisering veranderde de manier waarop we samenleven, boodschappen doen, bewegen en werken. Datzelfde geldt voor onze democratie, ons bestuur en de positie van de burger. Die veranderingen zijn niet waardevrij én niet zonder gevolgen. Ze vragen om actieve sturing vanuit de samenleving en de politiek; eenzelfde soort randvoorwaarden, denkkracht en kaders die we in het fysieke leven ook hebben.”

“Meer de beperkingen zoeken in wat we willen in plaats van technisch kunnen”

We staan op een omslagpunt, ziet hij. “Bij verdere digitalisering zullen we steeds meer de beperkingen moeten zoeken in wat we willen in plaats van wat we technisch kunnen.” Hij geeft 2 voorbeelden. “Tegenwoordig kun je vrij makkelijk en goedkoop iemand volgen door zijn telefoon open te zetten en toegang te krijgen tot camera en microfoon. Dat maakt surveillance op grotere schaal mogelijk. Een tweede voorbeeld: met big data kun je veel preciezer verzekeren, maar dat gaat wel ten koste van solidariteit en gelijke kansen. Daarom is het gesprek over digitale ethiek en grondrechten zo belangrijk.”

De gemeentelijke Agenda Digitale Grondrechten en Ethiek

In de Agenda Digitale Grondrechten en Ethiek 2022-2026 leggen gemeenten gezamenlijk hun ambities vast. Als invulling van de bredere Digitale Agenda Gemeenten 2024(link naar andere website) voor het spoor ‘Duiden en Reflecteren’.

  Doelstellingen van de agenda

  1. Versterken kennis en kunde in gemeenten voor ethische reflecties en afwegingen bij het gebruik van digitale technologieën;
  2. Inspanningen stimuleren om (digitale) grondrechten en publieke waarden te borgen bij inzet van digitale technologieën en daar regie aan geven.
  3. Een hernieuwde, brede interpretatie van privacyvraagstukken ontwikkelen.

   Verhoudingen waar de agenda zich op richt

  1. Inwoner – overheid: inwonerparticipatie, digitale inclusie en omgang met inwonerdata centraal;
  2. Overheid – overheid: transparantie, controleerbaarheid, inzichtelijkheid en democratische verantwoording;
  3. Overheid – markt: publieke regie, toezicht op de digitale ruimte en om goed opdrachtgeverschap.

Wat is de urgentie achter deze agenda?

“Elke dag dat we langer wachten met verder normeren is er exponentieel meer mogelijk. Omdat we nog weinig grenzen stellen én niet zoveel mogelijkheden hebben om negatieve effecten tegen te gaan, lopen overheid en samenleving vaak achter de feiten aan.” Dat verandert wel, ziet hij. “We zijn wakker geworden. Maar nog wel vooral in cybercrime en digitale veiligheid op statelijk niveau.”

“Elke dag dat we langer wachten met verder normeren is er exponentieel meer mogelijk”

En er is meer aan de hand in de digitale samenleving, wil hij maar zeggen. “Je ziet dat mensen in een bubbel gezogen worden door algoritmen van techbedrijven en -platforms. Big tech is niet transparant over hoe die algoritmen werken. Daar moeten we ons toe verhouden als samenleving en als overheid. We moeten investeren. In meer bewustwording bij onze inwoners – en specifiek kinderen – van wat er allemaal wel en niet kan. Ze handvatten geven om meer grip te krijgen.” Hij geeft wat voorbeelden: “Denk aan een keurmerk op apps, en een kijkwijzer zoals bij films. Dat apps die beter met je data omgaan hoger in de ranglijsten komen in de app-stores.”

Veel ontwikkelingen in digitalisering zijn mondiaal en op z’n best Europees, hoe zie je de rol van gemeenten daarin?

“Digitalisering lapt de grenzen van het openbaar bestuur aan zijn laars. Iedereen moet zijn steentje bijdragen. Deze agenda beschrijft wat voor gemeenten binnen hun eigen verantwoordelijkheid belangrijk is. Bij gemeenten komen de fysieke wereld en de digitale wereld samen. De black stores (magazijnen van flitsbezorgdiensten, red.) in Amsterdam hebben alles met digitalisering te maken. Amsterdam maakt daar nu beleid voor, want de leefbaarheid komt onder druk te staan. Datzelfde geldt voor Uber en Airbnb; gemeenten zien deze excessen in de ‘echte’ wereld als eersten, en hebben daardoor een bijzondere verantwoordelijkheid en rol.”

“Gemeenten zien excessen in de ‘echte’ wereld als eersten, en hebben daardoor een bijzondere verantwoordelijkheid en rol”

“Met onze agenda leveren we bovendien onze bijdrage aan het publieke debat; een uitnodiging om samen het gesprek te voeren. De vraagstukken bij gemeenten hebben eindeloos veel raakvlakken met Europa, het rijk, provincies, waterschappen en het bedrijfsleven. Mogelijke oplossingen liggen op verschillende niveaus van het openbaar bestuur en daarbuiten. Zoals regelgeving voor de grote technologiebedrijven en -platforms bij Europa hoort.”

Hoe leeft het thema binnen gemeenten?

“Een aantal koplopers is al langer bezig, die groep groeit. Er zijn nu ongeveer 30 gemeenten met ethische commissies. Een ander goed voorbeeld is Uthiek – een Utrechts initiatief om bij nieuwe digitale projecten in gesprek te gaan met inwoners. Daar zijn overigens meerdere gemeenten mee bezig. Laat die kennis en die ervaring inspirerend zijn voor al die andere gemeenten. Beter goed gejat dan slecht bedacht.”

Hoe gaat de VNG de gemeenten ondersteunen in digitale grondrechten en ethiek?

“We blijven het gesprek voeren met onze leden; en gaan met deze agenda ook het land in. We zullen de geleerde lessen blijven delen en verspreiden. En we bieden instrumenten, zoals de Handreiking Digitale Ethiek(link naar andere website) bij het inbedden van ethiek in gemeentelijke organisatie. En natuurlijk voeren we het gesprek met het rijk, binnen Europa en met andere overheden.”

 “Gemeentebesturen: ga in gesprek met je ambtenaren, want zij gebruiken digitalisering én zien men de effecten ervan.”

Wat is een goede eerste stap voor nieuwe gemeentebestuurders?

“We kijken nu (half mei 2022, red.) naar de nieuwe raads- en de collegeakkoorden: zit daar een digitale paragraaf in? In de verkiezingsdebatten en de verkiezingsprogramma’s zagen we daar nog niet zo heel veel van terug. Landelijk wel veel meer, daarom is er nu ook een digitale paragraaf in het regeerakkoord en een staatssecretaris voor digitalisering.

Achter digitalisering zitten altijd keuzes die politiek bestuurlijk van aard zijn en die altijd en maatschappelijke impact hebben. Belangrijk dat bestuurders ermee aan de slag gaan. Dat begint met onderzoek, stelt Ducastel. “Ga in gesprek met je ambtenaren want zij zetten digitalisering in én zien de maatschappelijke effecten ervan. Spreek er over met je raad: ‘Ook wij kunnen gehackt worden. Ook bij ons kan een online aangejaagde ordeverstoring plaatsvinden. Ook bij ons is de kwaliteit van onze eigen ICT randvoorwaardelijk voor onze dienstverlening.’ Je bent kwetsbaar door digitalisering, maar het biedt ook kansen. En is niet neutraal, dus er is ook echt een gesprek over te voeren. Bovendien: als overheid hebben we de verantwoordelijkheid het goede voorbeeld te geven.”

Meer weten?

Gerelateerd