Na verschijning van het rapport iOverheid in 2011 schreef Matt Poelmans een blog onder de kop ’Albert Heijn weet meer van ons dan de burgemeester’. Zonder af te doen aan de zorgen van de WRR over meervoudig gebruik van persoonsgegevens binnen de overheid, stelde ik dat er minstens zoveel risico’s zijn verbonden aan grootschalige verzameling van data in de marktsector als door gemeenten of andere overheden.
Wanneer hij daarover vandaag weer schrijf, moet de kop luiden als hierboven: het gaat om dezelfde problematiek maar met een vele malen grotere urgentie. Zoals blijkt uit de discussie over de ‘sleepwet’ moeten de waarborgen tegen de surveillancestaat krachtiger zijn dan nu het geval is. Maar in het publieke debat is er veel te weinig aandacht voor dezelfde problematiek in de private sector. Als het gaat om de omvang van de gegevens die de grote techbedrijven ons aftroggelen, zijn de kansen en risico’s vele malen groter. Amazon weet veel meer van ons dan minister Ollongren van Binnenlandse Zaken.
Algoritmedictatuur
Zonder het schrikbeeld van de algoritmedictatuur die bestsellerauteur Yuval Noah Harari in zijn boek Homo Deus, een kleine geschiedenis van de toekomst als onvermijdelijk lijkt te beschouwen, leidt het businessmodel van digitale dienstverlening wel steeds meer in die richting. Het verschil tussen de mogelijkheden van betaaldienstenrichtlijn PSD2 en de waarborgen van de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) illustreert die onbalans. De AVG wil consumenten beschermen, maar de betaaldienstenrichtlijn dreigt hier juist grove inbreuk op te maken doordat banken verplicht worden hun klantgegevens af te staan aan derde partijen.
Zwakste schakel
Wanneer we terugkijken op twintig jaar digitale dienstverlening en ons afvragen wat er beter kan, is dat versterking van de positie van de burger ofwel klant. Niet alleen omdat de mens de zwakste schakel in ieder systeem is, maar vooral omdat die countervailing power ontbeert: als iemand al niet valt voor de verleiding om data af te staan voor gratis diensten, wordt men daartoe steeds meer gedwongen om überhaupt toegang te krijgen. Dat keurslijf weigeren kan alleen op straffe van uitsluiting.
BurgerServiceCode
Daarom is een set van omgangsregels nodig waarmee mensen zichzelf centraal kunnen stellen in plaats van zich over te geven aan oneerlijke algemene voorwaarden. We hebben daarom nieuwe rules of engagement nodig voor de contacten tussen zowel burger en overheid als tussen klant en bedrijf. De aanzet daarvoor is in 2007 gegeven met de BurgerServiceCode die sindsdien geüpdatet is en normen stelt waaraan die relatie moet voldoen. Dit is een goede basis waarop in het licht van de versnellende technologische ontwikkelingen kan worden voortgebouwd.
Door Matt Poelmans op 6 maart 2018 Big data,Blog,E-overheid,ICT,Privacy
Matt Poelmans is directeur van BurgerVisie, vice voorzitter van de stichting Waarmerk Drempelvrij.nl en bewonersvertegenwoordiger in de Omgevingsraad Schiphol (ORS). Hij heeft een lange staat van dienst bij de ontwikkeling van de digitale dienstverlening door de overheid.